Elon Musk’s Neuralink implants first human brain chip खरोखरच मेंदूच्या अफाट शक्तीला तंत्रज्ञान पर्याय ठरू शकेल का?

Elon Musk’s Neuralink implants first human brain chip खरोखरच मेंदूच्या अफाट शक्तीला तंत्रज्ञान पर्याय ठरू शकेल का?

पोलीस शोध
संपादकीय

खरोखरच मेंदूच्या अफाट शक्तीला
तंत्रज्ञान पर्याय ठरू शकेल का ? Elon Musk’s Neuralink Brain Chip

विज्ञान-तंत्रज्ञानाच्या संशोधनात आम्ही काहीही करू शकतो, इतक्या गतिमान पद्धतीने यात शास्त्रज्ञांचे काम सुरू आहे. ब्रम्हाडांचा शोध जगातील शास्त्रज्ञ घेत असतांना टेस्लाचे मालक एलॉन मस्क यांनी मानवी मेंदूत ‘चिप’ बसविण्यात आली असून त्या चिपने काम करायला सुरूवात केली असल्याची घोषणा ‘एक्स’वर नुकतीच केली आहे. आणि या घटनेनेे जगभरात एका नव्या चर्चेला उधाण आले आहे.

आम्ही लहान होतो तेव्हा ‘स्काय इज ओनली लिमीट’ असे म्हणायचो. नंतरच्या काळात ‘स्काय इज नाट लिमिट’ असे आम्हाला शिकविण्यात आले.

नालंदा विश्वविद्यालयाचे माजी कुलगुरू, पद्मश्री, पद्मभूषण, महाराष्ट्र भूषण म्हणून ज्यांचा गौरव झाला आहे असे निष्णात शास्त्रज्ञ विजय भटकर यांना आम्ही तीस वर्षापूर्वी धुळे शहरात एका संगणक संघटनेच्या उद्घाटन कार्यक्रमासाठी बोलाविले होते. महासंगणकाचे निर्माते म्हणून त्यांची ओळख होती आणि संगणक बनविणारा हा एव्हढा माणूस, एव्हढा बुद्धीमान माणूस इतका साधा असेल याची कल्पना सुद्धा आम्हा संगणक चालकांना त्यावेळी नव्हती. परंतू जेव्हा त्यांनी भाषण सुरू केले तेव्हा ते म्हणाले की, तो काळ लांब नाही, जेंव्हा मानवी मेंदूत एक लहानशी चीप बसविली जाईल. आणि आज जी कामे हा संगणक करतो आहे ती कामे मोठ्या गतिमान पद्धतीने मानवी मेंदूच्या माध्यमातून केली जातील आणि त्यावेळी ते जे बोलत होते त्यावेळी त्यांच्या बोलण्यातील आत्मविश्वास हा जाणवत होता.

आणि मनात कुतूहल निर्माण करणारा होता. ही घटना कालच्या एका बातमीने सत्यात उतरली आणि विजय भटकर यांचे भाषण स्मृतीपटलावर उमटू लागले. या घटनेला अनुसरूनच काल ‘एक्स’ वर अब्जाधिश एलॉन मस्क यांनी मानवी मेंदत ‘चिप’ बसविण्यात यश मिळविल्याचे घोषित केले आहे. त्यांनी सांगितले की, सात शास्त्रज्ञ आणि अभियंते यांनी स्थापन केलेल्या न्यूरो टेक्नॉलाजी कंपनीने ‘न्यूरालिंक’ ने नवा इतिहास रचला असून चक्क मानवी मेंदूत ‘टेलिपथी’ ब्रेन चीप बसविण्यात यश मिळविले आहे. विचार करताच थेट कॉम्प्युटरशी कनेक्शन जोडले जाईल, मानवी मनात येणारे विचार संगणक वा मोबाईल वापरण्यास मदत करतील. अर्थात हात-पाय गामवलेल्या किंवा अर्धांगवायूने पीडित व्यक्तींना याचा फायदा होऊ शकेल.

एका 40 वर्षीय अर्धांग वायुने पीडित रूग्णावर हा प्रयोग करण्यात आला असून त्याचे प्राथमिक रिपोर्ट मिळायला सुरूवात झाली असल्याचा दावा एलान मस्क यांनी केला आहे. या न्यूरालिंकची स्थापना मस्क यांनी 2017 मध्ये केली होती. याचा उद्देश पक्षाघात (पॅरालिसीस), मिरगी, पार्किन्सन्ससारख्या स्थितीला तोंड देणे, त्यांना मदत करणे असा आहे, ज्यांचे अवयव निकामी झाले आहेत असे रूग्ण यात सुरूवातीचे उपयोगकर्ते असतील.

मानवी मेंदूत ‘चिप’ बसविण्याच्या या पहिल्या प्रयोगासाठी अमेरिकेच्या अन्न व औषध प्रशासनाने ‘न्यूरालिंकला’ मागील वर्षी म्हणजे 2023 मध्ये परवानगी दिली होती. सुरक्षित प्रत्यारोपण आणि रोबोटीक शसत्रक्रियेद्वारे मेंदू आणि संगणक यांच्यात बिनतारी संपर्क साधणे, हे या स्टर्टअपचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. हा संपर्क किती कार्यक्षमतेने होतो याचा अभ्यास याद्वारे करता येईल. केवळ मानवी विचारातून संगणक किंवा अन्य उपकरणे नियंत्रित करणे यातून शक्य होणार असल्याचा दावा करण्यात आला आहे.

एका छोट्या नाण्याप्रमाणे या चिपचा आकार असून या पहिल्या उपकरणाचे नाव ‘टेलिपथी’ असे ठेवण्यात आले आहे. जर ही मानवी चाचणी यशस्वी ठरली तर भविष्यात या ‘चिप’ च्या माध्यमातून दृष्टीहिन व्यक्तींना पाहणे सुद्धा शक्य होईल. अर्धांगवायूचे रूग्ण चालु शकतील, फिरू शकतील, संगणक-मोबाईल हाताळू शकतील.

प्रश्न असा आहे की, ब्रम्हांडाची निर्मिती कशी झाली, या पृथ्वीवर तीन टक्के पाणी आणि एक टक्का पृथ्वीची निर्मिती, सूर्य, चंद्र, तारे यांची दैनंदिन कार्यपद्धती या सर्व गोष्टी आम्ही चंद्र, मंगळ ग्रहावर जावून शोधू शकत नाही. उलट निसर्गाच्या कार्यपद्धतीत मानव जेव्हढा हस्तक्षेप करेल, तेव्हढे मानवाचे नुकसान होईल, होत आहे. सर्वच क्षेत्रात वाढलेले प्रदुषण, मर्यादेपेक्षा अधिक वृक्षतोड ही मानवी संख्या आणि हवेचे संतूलन यात समतोल राखू शकत नाही.

त्याच पद्धतीने मेंदूची कार्यशक्ती ही अफाट आहे, या कार्यपद्धतीत मानीव हस्तक्षेप हा योग्य की अयोग्य यावर चर्चा होऊ शकते. परंतू मानवी मेंदू ही संकल्पना प्रचंड गतिमान असून त्याची क्षमता देखील फार मोठी आहे. मेंदूची जेव्हढी क्षमता आहे त्याच्या दहा टक्के देखील आपण त्याचा वापर करू शकत नाही असे संशोधकांचे मत आहे. एका मानवी मेंदूत दहा हजार कोटी न्यूरान (कोशिका) असतात. अर्थात विज्ञानाच्या अफाट जगात कोणतीही गोष्ट अशक्य नाही.

परंतू ज्या व्यक्ती पॅरालिसीस सारख्या आजाराने ग्रस्त आहेत, अंध आहेत, दोन्ही हात, किंवा दोन्ही पाय काम करत नाही अशा दिव्यांग व्यक्तींसाठी एलान मस्क यांचा हा प्रयोग आशादायी ठरेल असे आम्हाला वाटते. कारण परावलंबी जीवन जगणे, यासारख्या दूसर्‍या वेदना काय असू शकतात. यातून दिव्यांगासाठी एका नव्या युगाचा आरंभ झाल्यास त्याचे स्वागत करायला हवे. परंतू मानवी मर्यादा निसर्गाच्या सीमा ओलांडून झालेली कोणतीही क्रांती ही मानवी जीवनास हानीकारक ठरणार नाही याची काळजी घेण्याची सुद्धा आवश्यकता आहे. यावर संशोधकांनी आणि विज्ञान युगाने विचार करावा.

तूर्तास एव्हढेच…